مقدمه
ذرت به عنوان یکی از اساسی‌ترین فرآورده‌های زراعی، جایگاه و نقش استراتژیک و مهمی در کشاورزی کشور دارد. پتانسیل عملکرد بیولوژیک و همچنین عملکرد دانه ذرت بسیار بیشتر از گندم و برنج است و به خاطر این استعداد بالای ذرت در تولید، آن را پادشاه غلات نامیده‌اند.
موارد مصرف ذرت شامل مصرف غذای انسان، علوفه برای دام، صنایع تخمیر و تهیه فرآورده‌های صنعتی مثل اتانول می‌شود. از آنجا که تولید ذرت هم به عنوان غذای اصلی کشورهای فقیر و هم برای تولید پروتئین حیوانی در کشورهای ثروتمند ضروری است به نظر می‌رسد که روز به روز بر اهمیت آن افزوده شود. در بخش اول این مقاله قصد داریم تا علاوه بر معرفی ذرت و انواع آن، شرایط مورد نیاز کشت ذرت و روش‌های کاشت را برای شما به تفصیل شرح دهیم.
تاریخچه کاشت ذرت در ایران
زراعت این گیاه در گذشته در ایران چندان متداول نبوده، اما در سال‌های اخیر به خاطر توجه زیادی که به دام‌پروری و پرورش طیور صورت گرفته و استقبال زیاد دامداران و پرورش‌دهندگان طیور و از طرف دیگر نیاز فراوانی که کارخانه‌های صنعتی و حتی داروسازی به فرآورده‌های این گیاه دارند، سطح کشت آن افزایش چشم‌گیری داشته است.
تولید ذرت در ایران و جهان
مهم‌ترین کشورهای تولیدکننده ذرت در جهان: آمریکای شمالی، چین و آمریکای لاتین هستند به طوری که آمریکای شمالی به‌تنهایی نزدیک به نیمی از تولید جهانی ذرت را به خود اختصاص داده است. بر اساس جدیدترین آمارهای مرکز آمار ایران در سال ۹۷ میزان تولید ذرت خوشه‌ای و ذرت علوفه‌ای در کل کشور ( در سطح ۱۵۲۸۷۳ هکتار) معادل ۶۰۸۹۹۲۷ تن بوده است، همچنین از سطح ۱۰۳۶۲۷ هکتار زمینی که به تولید ذرت دانه‌ای اختصاص یافته است، ۶۹۳۵۱۰ تن ذرت دانه‌ای برداشت شده است.
گیاه‌شناسی ذرت
ذرت گیاهی است تک لپه و یکساله از خانواده گرامینه (پوآسه) و از جنس Zea است و انواع ذرت شامل موارد زیر است:
- ذرت دندان‌اسبی (Zea mays indentata (Dent corn
- ذرت بلوری یا سخت (Zea mays indurate (Flint corn
- ذرت آردی یا نرم (Zea mays amylaceae (Flour corn
- ذرت آجیلی یا بوداده (Zea mays everata (Pop corn
- ذرت شیرین (Zea mays saccharata (Sweet corn
- ذرت غلاف دار (Zea mays tunicate (Pod corn
- ذرت مومی (Zea mays ceratina (Waxy corn
ذرت گیاهی یک پایه (گل‌های نر و ماده جدا از هم ولی بر روی یک‌پایه قرار دارند) و دگرگشن است، رنگ و شکل و اندازه دانه ذرت در ارقام مختلف متفاوت است. ذرت دارای تنوع فنوتیپی بسیار زیادی است و از طول ۶۰ سانتیمتر و ۷ برگ تا ارقامی با ارتفاع ۷ متر و ۴۸ برگ گزارش شده است. گل‌های ماده ذرت از جوانه‌ای که در قاعده غلاف برگ وجود دارد تولید می‌شود. اندام نر ذرت که گل تاجی نامیده می‌شود، به‌صورت خوشه در انتهای بوته قرار می‌گیرد و گرده‌افشانی به‌وسیله باد تسهیل می‌گردد. در هر سنبلک گل تاجی دو گلچه نر وجود دارد. هر گل تاجی ممکن است بیش از ۲۵ میلیون دانه گرده تولید کند. محور سنبلچه‌ای ذرت بعد از تکامل تبدیل به مغز بلال (چوب محور بلال) شده که روی محور بلال سنبلچه‌های متعددی به طور جفت قرار می‌گیرند که هرکدام دارای دو گل مؤنث می‌باشند.
دانه
دانه ذرت یک میوه گندمه (Caryopsis) و به عبارتی یک میوه تک‌دانه‌ای خشک و ناشکوفا است و پوسته آن فقط شامل پوسته میوه (پریکارپ) است. دانه‌های ذرت بر روی میوه به‌طور منظم، بر روی دوایر متحدالمرکز قرار می‌گیرند. بعضی از دانه‌های ذرت دارای آندوسپرم نشاسته‌ای هستند که نرمند، جنین حدود ۱۲ تا ۱۴ درصد وزن کل دانه را شامل شده و وزن هزاردانه آن به‌طور متوسط ۲۵۰ گرم است. عواملی چون عدم هم‌زمانی نمو گل‌ها، نمو غیرعادی کیسه جنینی قبل از ظهور کاکل و عدم نمو دانه پس از گرده‌افشانی و باروری می‌توانند باعث کاهش تعداد دانه شود.
کمبود آب در مرحله پر شدن دانه از اهمیت بالایی برخوردار است و می‌تواند سبب کاهش شدید عملکرد از طریق کاهش وزن دانه شود. تنش کمبود آب در دوره پر شدن دانه از طریق کاهش وزن دانه‌ها نیز عملکرد را کاهش می‌دهد.
ساختمان دانه شامل ۴ بخش اصلی است:
- پوسته میوه یا پریکارپ (Pericarp)
- لایه آلورن (Aleurone)
- آندوسپرم یا آردینه (Endosperm)
- جنین دانه (Embryo)
ریشه
سیستم ریشه‌ای ذرت شامل سه نوع است:
- ریشه‌های اولیه (Seminal roots)
- ریشه‌های ثانویه یا دائمی (Corenal roots)
- ریشه‌های هوایی، طوقی یا استحکامی (Brece roots)
ذرت تعداد ۳ تا ۵ عدد ریشه اولیه دارد که برخلاف بعضی از غلات که پس از تکامل ریشه‌های ثانویه از بین می‌روند، در ذرت این ریشه‌ها از بین نرفته و باقی می‌مانند. همچنین ذرت دارای حدود ۱۵ تا ۲۰ عدد ریشه ثانویه است که بدون توجه به عمق کاشت بذر در عمق ۳ تا ۵ سانتیمتری خاک به وجود می‌آیند. نوع دیگر ریشه که در ذرت تولید می‌شود ریشه‌های نابجا هستند که از اطراف گره‌های پایینی(گره‌های دوم و سوم بالای سطح خاک) ایجاد و گیاه را در برابر باد و ورس مقاوم می‌سازند.
ریشه‌های ذرت به‌سرعت رشد کرده و ممکن است بعضی از ریشه‌ها تا عمق ۲ متری یا بیشتر نفوذ کنند ولی به‌طور معمول قسمت اعظم ریشه‌های ذرت در عمق ۷۰ تا ۷۵ سانتیمتری خاک قرار دارند. در شرایط مساعد رشد، گسترش جانبی ریشه‌ها تا شعاع ۱۰۰ سانتیمتر می‌رسد.
ساقه
ساقه ذرت حدود ۳ سانتیمتر ضخامت داشته و بین ۸ تا ۱۲ میان گره دارد که میان گره‌های قسمت پایین ساقه کوتاه و ضخیم‌ترند. ذرت خاصیت پنجه‌زنی ندارد ولی در بعضی شرایط و تحت تأثیر عوامل محیطی تولید پنجه و یا ساقه کناری امکان‌پذیر است. طول ساقه بین ۶۰ سانتیمتر تا ۶ متر تغییر نموده و ممکن است تا ۸ متر نیز برسد. میان گره‌های پایینی معمولاً شیاردارند، ولی میان گره‌های بالایی تقریباً استوانه‌ای هستند و هر گره معمولاً شامل یک جوانه است که بلال‌ها از رشد این جوانه‌ها به وجود می‌آیند.
برگ
بر روی هر ساقه ذرت بین ۸ تا ۴۸ و به‌طور متوسط ۱۲ تا ۱۸ برگ وجود دارد تعداد برگ‌های ذرت یک صفت وابسته به واریته بوده و در ارقامی که دیررس‌اند نسبت به ارقام زودرس تعداد بیشتری برگ تولید می‌شود. قرار گرفتن برگ‌ها بر روی ساقه به‌صورت متناوب است به‌طوری‌که در هر گره ساقه یک برگ وجود دارد. هر برگ شامل یک غلاف دربرگیرنده ساقه و یک پهنک بزرگ و پهن است. برگ‌های پایینی نسبت به برگ‌های بالایی زاویه بیشتری دارند.
طبقه بندی انواع ذرت
ذرت را میتوان از چند نظر مورد طبقه‌بندی قرار داد که در زیر به آن‌ها اشاره می‌شود.
الف) طول دوره رشد
دوره رشد ذرت از ۵۰ تا ۳۳۰ روز متغیر بوده و از این لحاظ ذرت به ۳ گروه تقسیم می‌شود که عبارت‌اند از:
- ارقام زودرس
- ارقام متوسط رس
- ارقام دیررس (فائو 700)
ب) رنگ‌دانه
ازنظر رنگ ذرت به ۳ گروه تقسیم می‌شود که عبارت‌اند از:
- ذرت‌های سفید
- ذرت‌های زرد
- ذرت‌های الوان
ج) نحوه تولید بذر
ازنظر نحوه تولید بذر ذرت به ۴ گروه تقسیم می‌شود که عبارت‌اند از:
- واریته های ذرت با گرده‌افشانی باز
- واریته های ذرت هیبرید
- واریته های ذرت کمپوزیت
- واریته های ذرت مصنوعی (سنتتیک)
د) شکل ظاهری، کیفیت دانه و موارد مصرف
مهم‌ترین طبقه‌بندی انجام شده بر روی شکل ظاهری و ترکیبات دانه، کیفیت دانه و موارد مصرف ذرت است که از این نظر ذرت به ۷ گروه تقسیم می‌شود که عبارت‌اند از:
الف) ذرت دندان‌اسبی (Zea mays indentata (Dent corn
آندوسپرم دانه آن دارای دو قسمت است. قسمت شاخی و خیلی سخت که در اطراف دانه قرار دارد و قسمت نشاسته‌ای نرم که در وسط دانه قرار دارد. در هنگام رسیدن دانه مقداری از آب از دست رفته و درنتیجه در قسمت نوک آن یک چین‌خوردگی ایجاد می‌شود که به علت شبیه بودن به دندان اسب، این ذرت به ذرت دندان‌اسبی معروف شده است.
اکثر واریته های این گروه دیررس بوده و به حرارت کافی نیاز دارند و به‌ندرت در بین آن‌ها نوع زودرس دیده می‌شود. رنگ دانه‌های این نوع اغلب بین سفید و زرد بوده و دارای عملکرد مناسبی است. در بیشتر کشورهایی که به‌طور متداول کشت می‌شود شاخ و برگ زیادی تولید کرده که از آن‌ها جهت تهیه علوفه و سیلو استفاده می‌شود. این ذرت دارای دانه‌های درشت بوده و وزن هزار دانه آن بین ۳۰۰ تا ۵۰۰ گرم است. این نوع ذرت متداول‌ترین نوع ذرت علوفه‌ای و دانه‌ای در جهان بوده و در مقایسه با دیگر انواع ذرت دارای بیشترین عملکرد در واحد سطح است.
ب) ذرت بلوری یا سخت (Zea mays indurate (Flint corn
آندوسپرم دانه آن مثل ذرت دندانی از دو قسمت تشکیل شده ولی شکل دانه آن کروی است و اندازه آن کوچک‌تر از ذرت دندانی است. دانه‌های این ذرت دارای رنگ‌های متنوع از سفید کرمی تا زرد نارنجی هستند. این رقم بیشتر در اروپا کشت شده و به ذرت چخماقی معروف است. بوته این ذرت دارای خاصیت پنجه‌زنی بوده و به‌عنوان علوفه مصرف می‌شود. این ذرت معمولاً دارای سرعت رشد بیشتری بوده و زودرس‌تر از دندان‌اسبی است. این ذرت بیشتر در ایتالیا، هند، فرانسه و آرژانتین کشت می‌شود و به‌عنوان بلغور ذرت در مرغداری‌ها استفاده می‌شود. وزن هزار دانه آن از ۷۰ تا ۱۰۰ گرم متغیر است.
ج) ذرت آردی یا نرم (Zea mays amylaceae (Flour corn
اندازه دانه‌های آن خیلی کوچک و تمام آندوسپرم آن حاوی نشاسته نرم است. بوته و میوه آن شبیه به ذرت بلوری است و دانه‌های آن دارای رنگ سفید مایل به آبی می‌باشند. به علت داشتن نشاسته زیاد در کارخانه‌های نشاسته سازی و الکل سازی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این ذرت بیشتر در پرو، بولیوی و مکزیک کشت شده و زودتر از دیگر تیپ‌ها به بیماری‌های قارچی دچار می‌شود. به خاطر نرم بودن نشاسته دانه آن حتی پس از رسیدن کامل به‌راحتی براثر کشیدن ناخن خط برمی‌دارد و عملکرد دانه آن از ذرت دندان‌اسبی و بلوری کمتر است.
د) ذرت آجیلی یا بوداده (Zea mays everata (Pop corn
این نوع ذرت قدیمی‌ترین نوع ذرت است و دانه‌های آن معمولاً ریز و نوک‌تیزند و دارای پروتئین نسبتاً زیادی هستند. بوته‌های این نوع ذرت کوتاه‌قد بوده و ازنظر رسیدگی نیز زودرس می‌باشند. آندوسپرم آن دارای نشاسته سخت است و با حرارت دادن محتویات دانه آن افزایش حجم داده و سفیدرنگ میشوند. هنگام ترکیدن دانه صدای خاصی می‌دهد که بدین‌جهت به آن پاپ کورن می‌گویند. هرچه حجم دانه‌ها پس از بو دادن بیشتر باشد، نشان‌دهنده کیفیت بالاتر آن‌ها است. دانه‌ها معمولاً کروی و رنگ‌دانه‌ها از سفید تا زرد متغیر است. حجم تیپ‌های قدیمی این ذرت پس از ترکیدن حداکثر ۱۵ تا ۲۰ برابر افزایش می‌یافت ولی حجم دانه‌های هیبرید پس از بو دادن ۳۰ تا ۵۰ برابر افزایش می‌یابد. دانه بوداده آن برای انسان مصرف خوراکی داشته و همچنین در قنادی‌ها هم مورد استفاده قرار می‌گیرد.
این تیپ خود شامل ۲ نوع بوداده برنجی (Rice pop) و بوداده ارزنی (Pearl millet pop) است و چون عملکرد آن کم است ازنظر اقتصادی اهمیت چندانی ندارد. وزن هزاردانه این ذرت ۸۰ تا ۱۳۰ گرم است.
ه) ذرت شیرین (Zea mays saccharata (Sweet corn
ذرت شیرین یک نوع ذرت جهش‌یافته است که میزان قند آندوسپرم آن افزایش یافته و به نام ذرت قندی نیز شناخته می‌شود. این ذرت دانه‌های شیشه‌ای و نشاسته‌ای شیرین داشته که به مصرف خوراک انسان رسیده و در ایران به آن اصطلاحاً بلال گفته می‌شود. نسبت قند به نشاسته موجود در آندوسپرم این ذرت زیادتر بوده و آمیلودکسترین (Amylodextrin) نام دارد که در آب محلول است. دانه‌های این نوع ذرت کروی بوده و زمان برداشت این ذرت انتهای مرحله‌ی شیری و آغاز مرحله‌ی خمیری شدن و در زمانی است که دانه‌ها نزدیک به ۷۰ درصد رطوبت دارند. در قدیم از این ذرت شیره تهیه می‌شده است. دانه این ذرت هنگامی که هنوز نرسیده نیمه شفاف است و در هنگام رسیدگی چروکیده میشوند.
نکته: ذرت شیرین در برابر سم‌پاشی حساس است و ازآنجاکه پس از کشت و در مراحل اولیه رشد بسیار کند است قادر به مقاومت در برابر علف‌های هرز نخواهد بود، ازاین‌رو لازم است تا قبل از کشت از سموم پیش کشت استفاده کنید و پس از رشد بوته‌ها با استفاده از روش‌های زراعی و وجین دستی از قدرت گرفتن علف‌های هرز جلوگیری کنید.
و) ذرت غلاف دار (Zea mays tunicate (Pod corn
این نوع ذرت ازنظر شکل دانه‌ها متفاوت است و هر دانه درون یک غلاف قرار گرفته است. جنبه تجاری یا صنعتی نداشته و اغلب برای پی بردن به مبدأ ذرت مورد توجه پژوهشگران است. این ذرت در کشورهای روسیه، رومانی و مجارستان و فقط جهت تحقیقات کاشته می‌شود. این ذرت از انواع قدیمی ذرت بوده و برخی محققین آن را جد ذرت‌های کنونی می‌دانند.
ز) ذرت مومی (Zea mays ceratina (Waxy corn
این نوع ذرت به خاطر وجود ماده‌ای چسبناک در دانه‌های آن، ذرت مومی نامیده شده و به دلیل چسبندگی نشاسته آن در چسب سازی از آن استفاده می‌شود. نشاسته موجود در آندوسپرم ذرت مومی به‌طور کامل از آمیلوپکتین تشکیل شده است. مولکول نشاسته این ذرت متفاوت از انواع دیگر بوده و شبیه به گلیکوژن است. مشاهده این نوع ذرت برای اولین بار در سال ۱۹۰۸ از چین گزارش شده است. دانه‌های آن دارای آندوسپرم نرم بوده و به‌راحتی می‌شکند. ذرت مومی به‌صورت تجاری کشت نمی‌شود.
عوامل محیطی مورد نیاز ذرت
دمای مناسب برای کشت ذرت
ذرت گیاهی (C۴) است که به مناطق گرم تعلق داشته و در صورت کمبود گرما قادر به رشد نیست. در مناطقی که میانگین درجه حرارت در تابستان از ۱۹ درجه کمتر و همچنین در شب کمتر از ۱۳ درجه سانتیگراد باشد، کشت نمی‌شود. حداقل دمای لازم برای جوانه‌زنی این گیاه ۱۰ درجه بوده و در دمای ۶ تا ۸ درجه، دانه به‌کندی آب را جذب می‌کند و در دمای کمتر از آن جذب آب کاملاً متوقف می‌شود. مناسب‌ترین دما در زمان رشد ذرت ۲۰ تا ۳۰ درجه سانتیگراد است. افزایش دما به بالاتر از ۳۰ درجه فعالیت آنزیم‌ها را کاهش داده و به‌این‌ترتیب متابولیزم ازت با مشکل مواجه شده و درنتیجه مقدار پروتئین گیاهی کاهش یافته و ترکیب آن نیز تغییر خواهد کرد. نیاز حرارتی ارقام مختلف ذرت از ۱۵۰۰ تا ۲۰۰۰ درجه روز متفاوت است و در دمای بالاتر از ۳۷ درجه تلقیح گل‌ها با مشکل مواجه شده و پوکی دانه‌ها زیاد می‌شود.
در هنگام سفت شدن دانه‌ها اگر دما بالاتر از ۳۵ درجه باشد در انتقال مواد غذائی به بذرها اختلال ایجاد شده و درنتیجه دانه‌ها چروکیده خواهند شد و همچنین حاشیه‌ی برگ‌ها دچار سوختگی میشوند و لذا دمای ۳۲ درجه را درجه حرارت بحرانی مؤثر بر عملکرد می‌گویند. اگرچه دمای بالا در ارقام مختلف اثرات متفاوتی دارد ولی به‌طورکلی ذرت‌های هیبرید در مقایسه با ذرت‌های اینبرد مقاومت بیشتری در برابر دماهای بالا دارند.
رطوبت مناسب برای کاشت و پرورش ذرت
اگر در دوره رشد این گیاه بارندگی کافی صورت نگیرد باید به‌موقع آبیاری جبرانی انجام گردد. مقدار و مراحل آبیاری به بافت خاک، شرایط جوی و رطوبت خاک بستگی دارد و با توجه به درجه حرارت محیط باید هر ۷ تا ۱۲ روز آبیاری صورت گیرد.
مهم‌ترین و حساس‌ترین مراحل آبیاری ذرت مرحله تولید جوانه، مرحله ساقه رفتن، مرحله پیدایش گل نر، مرحله پیدایش گل ماده، مرحله تشکیل دانه‌ها و مرحله شیری شدن دانه‌ها می‌باشد.
اگر در مرحله گل دادن گیاه با کمبود آب مواجه شده و این کمبود چند روز طول بکشد مقدار محصول به‌شدت کاهش خواهد یافت. اگر هدف از کشت به دست آوردن علوفه نرم و لطیف باشد به رطوبت نسبی بالا نیاز است و اگر هدف از کشت به دست آوردن دانه ذرت باشد، آب زیاد همراه با هوای آفتابی و خشک موردنیاز است.
در اوایل تشکیل برگ‌ها که گیاه دارای رشد آهسته است و دمای هوا نیز ملایم است، نیاز آبی گیاه کم بوده و اگر در این مرحله از رشد، رطوبت کم و در حد ۱۰ تا ۲۰ درصد ظرفیت نگهداری خاک باشد، ریشه‌های گیاه تا عمق بیشتری از خاک نفوذ کرده و مقاومت گیاه در برابر خشکی‌های احتمالی افزایش خواهد یافت.
اثرات منفی کمبود آب در مرحله بحرانی غیرقابل جبران است. پس از مرحله شیری شدن دانه و تا انتهای فصل رشد نیاز ذرت به آب به‌طور تدریجی کاهش خواهد یافت. برای به دست آوردن عملکرد مناسب و نزدیک به حداکثر، مقدار کل آبی که نیاز است بستگی به حاصلخیزی خاک، تشعشع آفتاب، دما، رطوبت نسبی هوا و سرعت باد دارد و به‌طورمعمول در حدود ۵۰۰ تا ۸۰۰ میلیمتر بارندگی خواهد بود.
در هنگام جوانه زدن بذر ذرت، خاک نباید اشباع از آب باشد، چون در صورت کمبود هوا در خاک جوانه‌زنی متوقف خواهد شد. در دیگر مراحل رشد و نمو ذرت نیز اگر رطوبت خاک بیش‌ازحد معمول باشد، جذب عناصری چون فسفر و به‌خصوص پتاس با مشکل مواجه خواهد شد.
ذرت بیشترین حساسیت را به کمبود آب در مرحله تشکیل گل دارد و بر اساس آزمایش‌های انجام شده، اگر گیاه ذرت در مراحل زیر به مدت ۷ روز با تنش کمبود آب مواجه شود، محصول آن به شرح زیر کاهش می‌یابد:
- قبل از ظهور گل‌آذین تاجی: ۲۵ درصد
- هنگام تشکیل گل: ۵۰ درصد
- پس از عمل گرده‌افشانی: ۲۱ درصد
- ذرت می‌تواند آب را از اعماق ۱٫۵ تا ۲ متری سطح خاک جذب کند.
طول روز مناسب برای کشت ذرت
ذرت به‌طور گسترده در مناطق گرمسیری، نیمه گرمسیری و معتدل کاشته می‌شود. این گیاه روزکوتاه بوده و روزهای بلند، دوره رشد رویشی آن را طولانی‌تر می‌کند و همچنین تعداد برگ‌ها و حجم گیاه را افزایش می‌دهد. حساسیت ذرت به طول روز در مقایسه با برخی گیاهان مثل سویا کمتر است اما زمان گل دادن و دوره‌ی رشد و نمو ذرت تحت تأثیر طول روز قرار می‌گیرد. گیاه ذرت در شدت نور ۲۵۰۰۰ تا ۳۰۰۰۰ لوکس به اشباع نوری می‌رسد که نسبت به گندم (۴۷۰۰۰ لوکس) و برنج (۶۰۰۰۰ لوکس) بسیار پایین‌تر است.
عملکرد ذرت
عملکرد ذرت به عواملی همچون نوع رقم (زودرس، دیررس، هیبرید، محلی،…) مدیریت و عوامل محیطی (حاصلخیزی زمین، رطوبت محیط، بافت خاک، درجه حرارت محیط،…) بستگی دارد.
در شرایط مطلوب بین ۵۰ تا ۷۰ تن ذرت علوفه‌ای و ۷ تا ۱۰ تن ذرت دانه‌ای با رطوبت ۱۵ درصدی از هر هکتار زمین به دست می‌آید. تنش کمبود آب در دوره پر شدن دانه از طریق کاهش وزن دانه‌ها نیز عملکرد را کاهش می‌دهد.
کاشت ذرت
آزمون خاک
پیش از کشت ذرت لازم است با آزمون خاک از وضعیت خاک آگاهی یابید تا بتوانید عناصری که برای رشد ذرت در طول فصل مورد نیاز است به‌طور نسبتاً دقیق و در زمان مناسب در اختیار گیاه قرار دهید.
برای دستیابی به دقت بیشتر در نوشتن برنامه کودی لازم است بر اساس آبوهوای منطقه و شرایط محیطی و دیگر عوامل مؤثر در تولید، میزان نهایی تولید خود را تخمین بزنید و میزان کودهای مناسب برای این حجم از تولید را محاسبه کنید.
بدیهی است از این طریق علاوه بر صرفه‌جویی در مصرف کودها و کاهش هزینه‌های سنگین خرید کود، از شور شدن خاک خود نیز جلوگیری خواهید کرد.
بهترین خاک برای کشت ذرت
بهترین زمین برای کشت ذرت زمین‌های دارای خاک عمیق، حاصلخیز و با زهکش مناسب و بافت متوسط هستند. در صورت کشت ذرت در خاکهای سبک، محصول نهایی زودرس می‌شود و درصورتی که به خاطر رطوبت یا فشردگی لایه های زیرین اکسیژن کافی در اختیار این گیاه قرار نگیرد دچار آسیب خواهد شد. همچنین بهترین pH برای کاشت ذرت بین ۶ تا ۶٫۵ است، درصورتی‌که pH خاک از ۶ پایین تر باشد میزان جذب کلسیم کاهش خواهد یافت. زمینی که برای کشت ذرت انتخاب می‌کنید باید به‌راحتی قابل آبیاری باشد.
زمان مناسب برای کاشت ذرت
پس از برطرف شدن سرما و در بهار (زمان دقیق کشت بر اساس شرایط آب و هوایی و محیطی منطقه تعیین می‌گردد) می‌توانید اقدام به کشت ذرت نمایید. درواقع زمان مناسب برای کاشت ذرت، هنگامی است که عمق ۷ تا ۸ سانتیمتری خاک حداقل به مدت ۳ تا ۴ روز پیاپی، دمایی در حدود ۱۳درجه سانتیگراد باشد.
شرایط آب و هوایی لازم برای رشد ذرت
اگرچه ذرت را می‌توانید در هر آب و هوایی بکارید اما در صورتی منطقه شما دارای آبوهوای گرم باشد، این گیاه بهتر می‌تواند رشد کند و عملکرد بهتری خواهد داشت. رسیدگی ذرت در آبوهوای گرم جلو می‌افتد میزان محصول آن نیز افزایش خواهد یافت. این گیاه برای دستیابی به تولید مناسب نیازمند آب زیادی است که اگر در اختیار آن قرار نگیرد به‌سرعت عکس‌العمل نشان خواهد داد. در مناطقی که میزان بارندگی سالانه بین ۲۵۰ تا ۲۵۰۰ میلیمتر باشد میتوان ذرت را به صورت دیم نیز کشت نمود.
نکته: ذرت در مراحل تلقیح گل و بستن دانه حساسیت بیشتری نسبت به کمبود آب دارد و اگر در این زمان کم‌آبی با وزش بادهای گرم و خشک همراه شود، گرده‌افشانی و شکل‌گیری دانه دچار مشکل شده و گل‌های موجود در انتهای بلال‌ها تلقیح نشده و یا دانه‌های بسیار کوچکی تولید می‌کنند که علاوه بر کاهش عملکرد، بازارپسندی محصول (خصوصاً در مصارف تازه خوری) را نیز به‌شدت کاهش می‌دهند.
چگونگی کاشت ذرت
برای کاشت ذرت ابتدا باید در پاییز زمین را به‌خوبی شخم زده و ازآنجاکه ذرت برای رشد مناسب به مواد غذایی زیادی نیاز دارد لازم است ۲۵ تا ۳۰ تن در هکتار کود دامی پوسیده به خاک اضافه کنید و در بهار پس از اینکه خاک را دیسک زده و به‌خوبی نرم و یکنواخت نمودید اقدام به کشت می‌نمایید. خاکی که ذرت در آن کشت می‌شود باید غنی از مواد غذایی بوده و به‌خوبی کود دهی شود چون ذرت به خاطر رشد سریع و تولید ماده آلی زیاد، محتاج به مواد غذایی فراوان است.
کشت ذرت به دو روش زیر انجام می‌شود:
- روش خطی (ردیفی)
- روش پشته‌ای
روش خطی (ردیفی)
در این روش فاصله بین ردیف‌ها را ۷۵ تا۱۲۰ سانتیمتر و فاصله بین بوته‌ها را ۱۸ تا ۲۰ سانتیمتر در نظر می‌گیرند.
نکته:بهترین دستگاه برای کشت خطی ردیف‌کار پنوماتیک است.
نکته:قبل از کاشت بذر بهتر است زمین را به‌خوبی آبیاری کنید و پیش از خشک شدن زمین کشت را انجام دهید، این کار به سبز شدن یکنواخت بذرها کمک می‌نماید.
روش پشته‌ای
در این روش بین پشته‌ها حدود ۹۰ سانتیمتر فاصله قرار می‌دهند و بر روی هر پشته حدود ۵ تا ۶ بذر می‌کارند و پس از سبز شدن بوته‌ها، گیاهان ضعیف را تنک کرده و حدود ۳ تا ۴ بوته را حفظ می‌کنند. مزیت این روش در مقایسه با روش ردیفی در گرده‌افشانی آسان‌تر ذرت از طریق باد است.
نکته:عمق مناسب کشت بذر ذرت حدود ۲ تا ۳ سانتیمتر است ولی در خاکهای سبک که توانایی کمی برای حفظ آب دارند و زودتر هم گرم میشوند، می‌توانید بذر را در عمق بیشتری کشت کنید.
نکته: درهنگام کاشت ذرت بهتر است از بذور هیبرید که ضدعفونی شده‌اند استفاده کنید تا در مراحل بعد با مشکلات کمتری مواجه شوید.
جمع‌بندی
اگرچه تولید ذرت در کشور در مقایسه با کشورهای پیشرو بسیار کم است اما ازنظر عملکرد در بین این کشورها از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است که علت اصلی آن شرایط مناسب اقلیمی کشور ایران برای حضور موفق این گیاه است. کشت ذرت خصوصاً ذرت علوفه‌ای نیاز به رسیدگی زیادی ندارد اما به خاطر رشد سریع و تولید بیوماس بالا، نیاز به کود دهی زیاد به‌ویژه از مراحل میانی رشد تا زمانه گل‌دهی دارد. در مناطقی از کشور که علاوه بر هوای گرم و نور مناسب، آب نیز به میزان کافی در دسترس است، کشت ذرت می‌تواند بسیار موفق و پرسود باشد.